بارداری خارج رحمی چه علائمی دارد و چگونه تشخیص داده می شود؟

بارداری خارج از رحم یکی از شرایط خطرناک و اورژانسی در دوران بارداری است که در آن تخمک بارور به جای لانه‌گزینی در رحم در محلی خارج از حفره رحم رشد می‌کند. شایع‌ترین محل بروز آن لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) است اما در برخی موارد ممکن است در تخمدان، گردن رحم یا حتی حفره شکمی نیز اتفاق بیفتد.
از آن‌جایی که بافت‌های خارج از رحم مانند لوله فالوپ قابلیت کشش و نگهداری جنین در حال رشد را ندارند ادامه بارداری در این شرایط می‌تواند باعث آسیب جدی به بافت و در نهایت پارگی آن شود. پارگی لوله فالوپ معمولاً منجر به خونریزی داخلی شدید، افت فشار خون و شوک می‌شود که در صورت عدم درمان فوری می‌تواند جان مادر را تهدید کند.

علت دقیق این نوع بارداری همیشه مشخص نیست اما معمولاً به وجود اختلال در حرکت طبیعی تخمک بارور در مسیر لوله‌های فالوپ مربوط می‌شود. به‌طور طبیعی تخمک پس از لقاح در لوله فالوپ حرکت کرده و وارد رحم می‌شود تا در آنجا لانه‌گزینی کند. هر عاملی که باعث انسداد، چسبندگی یا کندی حرکت در لوله‌ها شود می‌تواند زمینه بارداری خارج از رحم را فراهم کند. برخی از مهم‌ترین عوامل خطر عبارتند از:
سابقه بارداری خارج از رحم در گذشته که احتمال تکرار آن را چند برابر می‌کند.
عفونت‌های لگنی یا بیماری التهابی لگن (PID) که می‌تواند منجر به آسیب یا چسبندگی لوله‌های رحمی شود.
جراحی‌های قبلی لگن، شکم یا لوله‌های فالوپ که ممکن است باعث ایجاد بافت‌های زخمی (فیبروتیک) و اختلال در عبور تخمک شوند.
استعمال دخانیات؛ نیکوتین موجود در سیگار حرکت مژک‌های داخل لوله فالوپ را کاهش می‌دهد و تخمک به‌سختی به رحم می‌رسد.
استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF؛ زیرا در برخی موارد تخمک لقاح‌یافته ممکن است به اشتباه در لوله لانه‌گزینی کند.
ناهنجاری‌های مادرزادی یا ساختاری در لوله‌های فالوپ (مانند باریک بودن یا پیچ‌خوردگی آن‌ها)
وجود چسبندگی‌های ناشی از عفونت، آندومتریوز یا جراحی‌های پیشین
بارداری در زمان استفاده از آی‌یودی (IUD) که گرچه احتمال بارداری کلی را کاهش می‌دهد اما اگر اتفاق بیفتد احتمال بارداری خارج از رحم بیشتر است.
افزایش سن مادر (به‌ویژه بالای ۳۵ سال) نیز یکی از عوامل مؤثر محسوب می‌شود.

در مراحل اولیه علائم ممکن است مشابه بارداری طبیعی باشد (مانند قطع پریود، تهوع، خستگی و حساسیت یا سنگینی سینه‌ها) اما با پیشرفت وضعیت نشانه‌های هشداردهنده و غیرعادی ظاهر می‌شوند که می‌تواند نشان‌دهنده EP باشد:
درد شدید، مداوم یا تیرکشنده در قسمت پایین شکم یا لگن (معمولاً در یک سمت مشخص)
لکه‌بینی یا خونریزی واژینال که با پریود معمولی فرق دارد (ممکن است کمتر یا تیره‌تر باشد)
احساس ضعف، سرگیجه یا حتی غش به‌دلیل افت فشار یا خونریزی داخلی
درد در شانه یا پشت (به‌دلیل تحریک عصب دیافراگم بر اثر خون در شکم)
احساس فشار یا سنگینی در ناحیه مقعد
در صورت مشاهده هرکدام از این علائم باید فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه شود تا از بروز خطرات جدی جلوگیری شود.
با توجه به اهمیت تشخیص زودهنگام و مراقبت دقیق در این شرایط مراجعه به پزشک متخصص زنان ضروری است. دکتر لیلا میردامادی بهترین دکتر سزارین در شمال تهران با تجربه‌ای ارزشمند در زمینه بارداری‌های پرخطر می‌تواند بهترین راهنمای شما باشد.

پزشک معمولاً برای تشخیص از ترکیبی از آزمایش‌ها، بررسی‌های بالینی و تصویربرداری‌های دقیق استفاده می‌کند تا بتواند این وضعیت را از بارداری طبیعی یا سایر مشکلات مشابه تشخیص دهد:
آزمایش خون hCG: در بارداری طبیعی سطح این هورمون هر ۲ تا ۳ روز تقریباً دو برابر می‌شود اما در حاملگی خارج از رحم افزایش آن کندتر یا غیرطبیعی است. پزشک ممکن است این آزمایش را چند بار تکرار کند تا روند دقیق هورمون بررسی شود.
سونوگرافی ترانس واژینال: این روش به پزشک امکان می‌دهد وجود یا عدم وجود کیسه بارداری در رحم را بررسی کند. همچنین می‌تواند توده‌ای در لوله فالوپ یا مایع آزاد در لگن (نشانه خونریزی داخلی) را شناسایی کند.
معاینه فیزیکی: پزشک لگن را لمس می‌کند تا حساسیت، تورم یا درد غیرعادی را تشخیص دهد. این معاینه به تعیین محل احتمالی بارداری خارج از رحم کمک می‌کند.
روش‌های پیشرفته: در موارد پیچیده ممکن است از لاپاراسکوپی تشخیصی استفاده شود تا محل دقیق حاملگی مستقیماً مشاهده شود.

درمان بسته به محل قرارگیری جنین، اندازه بافت بارداری، میزان پیشرفت آن و وضعیت عمومی مادر انتخاب می‌شود. هدف اصلی درمان حفظ سلامت مادر و جلوگیری از پارگی لوله فالوپ و خونریزی داخلی است. درمان معمولاً به یکی از دو روش دارویی یا جراحی انجام می‌شود:

درمان دارویی (با متوترکسات)

در مواردی که بارداری در مراحل ابتدایی قرار دارد و هنوز پارگی یا خونریزی اتفاق نیفتاده است از درمان دارویی استفاده می‌شود. دارویی به نام متوترکسات به‌صورت تزریق عضلانی تجویز می‌شود.
این دارو با جلوگیری از تقسیم سلولی باعث توقف رشد بافت بارداری و از بین رفتن آن می‌شود. سپس بدن به‌تدریج بافت باقی‌مانده را جذب می‌کند.
شرایط لازم برای استفاده از درمان دارویی عبارت‌اند از:
وضعیت عمومی پایدار مادر
عدم وجود خونریزی داخلی
اندازه کوچک بافت بارداری
سطح پایین هورمون β-hCG در خون
پس از تزریق متوترکسات بیمار باید تحت کنترل دقیق قرار گیرد تا کاهش سطح هورمون بارداری و جذب کامل بافت تایید شود. در برخی موارد ممکن است نیاز به تزریق مجدد دارو وجود داشته باشد. در طول این درمان توصیه می‌شود مادر از بارداری مجدد تا چند ماه خودداری کند تا بدن فرصت بازیابی کامل داشته باشد.

درمان جراحی

اگر بارداری پیشرفته باشد؛ خونریزی داخلی مشاهده شود یا بیمار شرایط درمان دارویی را نداشته باشد جراحی بهترین و سریع‌ترین روش درمان است. نوع جراحی بستگی به میزان آسیب لوله فالوپ دارد:
جراحی لاپاراسکوپی: این روش کم‌تهاجمی‌تر است و با چند برش کوچک در شکم انجام می‌شود. جراح از طریق دوربین و ابزارهای ظریف بافت بارداری را خارج کرده و در صورت امکان لوله فالوپ را حفظ می‌کند.
جراحی لاپاراتومی: در شرایط اورژانسی یا زمانی که لوله دچار پارگی و خونریزی شدید شده باشد از جراحی باز (لاپاراتومی) استفاده می‌شود. در این روش برشی بزرگ‌تر بر روی شکم ایجاد می‌شود تا جراح بتواند سریع‌تر خونریزی را کنترل کرده و در صورت نیاز بخشی از لوله یا کل آن را بردارد.
پس از جراحی بیمار باید مدتی تحت مراقبت قرار گیرد تا علائم حیاتی، سطح هموگلوبین و وضعیت هورمون بارداری بررسی شود. همچنین پزشک ممکن است توصیه کند که در بارداری‌های بعدی با دقت بیشتری تحت نظر باشد زیرا احتمال تکرار بارداری خارج از رحم وجود دارد.

پس از درمان پزشک معمولاً سطح هورمون hCG را به‌طور منظم بررسی می‌کند تا مطمئن شود بافت بارداری به‌طور کامل از بین رفته است. کاهش تدریجی این هورمون نشانه بهبود کامل بدن است.
توصیه می‌شود:
تا 2-3 ماه بعد از درمان برای بارداری مجدد اقدام نکنید تا بدن فرصت ترمیم پیدا کند.
معاینه‌های دوره‌ای را برای بررسی عملکرد لوله‌های فالوپ انجام دهید.
اگر یکی از لوله‌ها برداشته شده باشد امکان بارداری از طریق لوله سالم دیگر یا روش‌های کمک‌باروری مانند IVF وجود دارد.
تا زمان بهبودی کامل از رابطه جنسی، فعالیت سنگین و بارداری ناخواسته خودداری کنید.
در صورت بروز درد شکمی شدید، سرگیجه، ضعف یا خونریزی غیرطبیعی فوراً به پزشک مراجعه کنید.
در صورت درمان با متوترکسات، مصرف مکمل فولیک اسید را تا پایان اثر دارو متوقف کرده و سپس با نظر پزشک از سر بگیرید.

بارداری خارج از رحم اگر به‌موقع تشخیص داده شود معمولاً قابل درمان است و می‌توان از بروز خطرات جدی جلوگیری کرد. با این حال تأخیر در تشخیص می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی تهدیدکننده زندگی شود. هر خانمی که در اوایل بارداری علائم غیرعادی مانند درد شدید شکم، خونریزی غیرطبیعی یا سرگیجه دارد، باید فوراً به پزشک مراجعه کند تا با بررسی دقیق تشخیص صحیح صورت گرفته و سلامت مادر حفظ شود.
دکتر لیلا میردامادی متخصص زنان و زایمان در تهران با تجربه‌ای ارزشمند در زمینه تشخیص و درمان اختلالات بارداری از جمله بارداری خارج از رحم همواره بر اهمیت شناسایی زودهنگام و مراقبت دقیق از مادران تأکید دارد. هدف ایشان ارائه خدمات پزشکی با دقت بالا همراه با آرامش خاطر برای بیماران و حفظ سلامت مادر و جنین است. برای دریافت نوبت می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت اقدام کنید.

منابع
mayoclinic.org
nhs.uk